Pozew gotowy, podpisany, załączniki skopiowane, determinacja sięga zenitu, tylko gdzie go złożyć? Czy mieszkając w Krakowie mogę zawsze skierować pozew do krakowskiego sądu, kierując się tylko własną wygodą? Czy także wtedy, gdy pozwany mieszka na przykład w Myślenicach? Gdzie udać się z wnioskiem dotyczącym spadku, w sytuacji, gdy spadkodawca mieszkał w Olkuszu, ale wszyscy spadkobiercy są z Tarnowa?
Odpowiedzi na te i wiele innych pytań poszukiwać należy wśród przepisów kodeksu postępowania cywilnego, regulujących tak zwaną właściwość miejscową sądu. Są to przepisy wskazujące, który sąd ma kompetencje do orzekania w poszczególnych rodzajach spraw.
Najbardziej ogólna i najczęściej stosowana zasada, mówi o tym, że pozew należy złożyć do sądu, w okręgu którego zamieszkuje pozwany. Jeśli zatem chcemy pozwać mieszkańca Zakopanego, tam właśnie musimy złożyć pozew. Odstępstwo od tej zasady możliwe jest w niektórych przypadkach - przepisy o właściwości miejscowej dają nam prawo ograniczonego wyboru, na przykład:
- jeśli pozwany prowadzi przedsiębiorstwo z siedzibą w Nowym Sączu, możemy skierować tam pozew zamiast do Zakopanego;
- jeśli umowa miała być wykonana w Krakowie, możemy złożyć do tutejszego sądu pozew dotyczący zawarcia umowy, ustalenia jej treści, o zmianę umowy oraz o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, niezależnie od tego, gdzie pozwany zamieszkuje i gdzie jest siedziba jego przedsiębiorstwa;
- jeśli wynajmowaliśmy nieruchomość położoną w Krakowie także możemy skorzystać z tutejszego sądu w sprawach o roszczenia związane ze stosunkiem najmu;
- jeżeli natomiast pozew ma dotyczyć odszkodowania za zniszczenie samochodu w wypadku drogowym, który miał miejsce w Wadowicach, dopuszczalne będzie skierowanie pozwu do tamtejszego sądu, bez względu na to czy sprawca mieszka na stałe w Krakowie czy w Oświęcimiu.
Warto jednak pamiętać, że istnieje szereg spraw, w których ustawodawca nie pozostawia nam żadnej możliwości wyboru narzucając, w którym sądzie ma toczyć się postępowanie. Wówczas mamy do czynienia z tak zwaną właściwością wyłączną sądów. W myśl regulujących ją przepisów, na przykład: - w sprawach o prawo własności nieruchomości, inne prawa rzeczowe i posiadanie właściwy jest sąd miejsca jej położenia;
- w postępowaniach spadkowych, o zachowek, z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych powództwo wytacza się przed sąd ustalony w oparciu o ostanie miejsce zamieszkania spadkodawcy;
- postępowania dotyczące małżeństwa i relacji, także majątkowych, pomiędzy małżonkami, powinny toczyć się przed sądem wyznaczonym w oparciu o kryterium ich ostatniego wspólnego miejsca zamieszkania, o ile jedno z nich nadal ma tam miejsce zamieszkania albo pobytu.
Nie zawsze więc decydując się na zainicjowanie sprawy sądowej będziemy mieć wpływ na wybór sądu, przed którym będzie się ona toczyć. Tym samym nie zawsze będzie się ona toczyć przed sądem dla nas najbliższym. Może zdarzyć się i tak, że pomimo naszych chęci i preferencji przyjdzie nam zostać „sądowym turystą” i dojeżdżać wiele kilometrów do właściwego sądu. Na przykład występując o zasiedzenie nieruchomości położonej w Miechowie będziemy musieli udać się do tamtejszego sądu, nawet jeśli na co dzień mieszkamy w Krakowie, a pozostali uczestnicy osiedli w Wieliczce.
Właściwość miejscowa wymaga każdorazowo uważnego sprawdzenia. Jeśli bowiem omyłkowo wniesiemy sprawę do niewłaściwego sądu, to naprawi on nasz błąd i przekaże ją zgodnie z przepisami. Jednak podjęcie takiej decyzji – wydanie postanowienia i faktyczne przekazanie dokumentów zajmie pewien czas i niewątpliwie przedłuży postępowanie. Trzeba także pamiętać, że na postanowienie o przekazaniu sprawy sądowi równorzędnemu przysługuje nam zażalenie do sądu drugiej instancji, otwierające możliwość polemiki z oceną sądu.
